Λείψανα του πρωτοελλαδικού οικισμού Μάνικα Χαλκίδας

Ο οικισμός της Μάνικας (2800-2400 π.Χ.) είχε μια τεράστια έκταση εκατοντάδων στρεμμάτων και αυτό διαπιστώθηκε από ανασκαφικές και επιφανειακές έρευνες των τελευταίων 40 ετών. Φαίνεται ότι την εποχή εκείνη η στάθμη της θάλασσας ήταν 4-5 μέτρα χαμηλότερη γιατί δεν δικαιολογείται τα κτήρια που βρίσκονται γύρω από μια χερσόνησο στα δυτικά του οικισμού να βρίσκονται σήμερα στο ίδιο επίπεδο με τη θάλασσα, η οποία τα καλύπτει με την παλίρροια κάθε έξι ώρες. Διακρίνονται δεκάδες δωμάτια καθώς και δρόμοι. Κτήρια έχουν βρεθεί επίσης και μέσα στη θάλασσα σε βάθος μέχρι 4 μέτρα. Στο βίντεο υπάρχει ένα τμήμα του που δείχνει το χώρο της αρχαιας πόλης από ψηλά και έχει τραβηχτεί από το γιατρό και αρχαιο-οστεολόγο Μανώλη Φουντουλάκη, παλιό συνεργάτη της ανασκαφής, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πολλά χρονια πριν.

 Ο Πρωτοελλαδικός οικισμός της Μάνικας άρχισε να ανασκάπτεται το 1982 όταν άρχισε να επεκτείνεται η πόλη της Χαλκίδας και να χτίζονται αυθαίρετες οικοδομές μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος είχε τεράστια έκταση. Μερικές φορές η αρχαιολογική υπηρεσία δεν ειδοποιείτο και είχαν αρχίσει ήδη οι οικοδομικές εργασίες, οπότε αυτές διακόπτονταν και άρχιζε ανασκαφική έρευνα. Εντύπωση προξενούσε το γεγονός ότι θεμέλια μεγάλων κτηρίων του 2800-2500 π.Χ. διατηρούνταν σε καλή κατάσταση ενώ βρίσκονταν σε βάθος μόλις 20-30 εκατοστών από την επιφάνεια. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ανασκαφή ενός εργαστηρίου που κατασκεύαζε εργαλεία από οψιανό της Μήλου και ενός αποθέτη που περιείχε χιλιάδες λίθινα εργαλεία.

Η παλιά ανασκαφή είχε γίνει από τον Γ. Παπαβασιλείου στις αρχές του περασμένου αιώνα και έκτοτε η θέση του σπουδαίου αυτού νεκροταφείου παρέμενε άγνωστη. Αρχίσαμε να ανασκάπτουμε στην περιοχή από το 1982 και μετά όταν εκσκαφές για την οικοδόμηση κατοικιών αποκάλυψαν θαλαμοειδείς τάφους σκαμμένους μέσα σε μαλακό βράχο. Μέσα σε αυτούς υπήρχαν ένας ή περισσότεροι σκελετοί και αρκετά κτερίσματα, τα οποία είτε προέρχονταν από τις Κυκλάδες (μαρμάρινα σκεύη, ειδώλια) ή είχαν τοπική προέλευση. Λόγω της μεγάλης σημασίας των ευρημάτων το 1986 η ανασκαφή χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Νational Geographic. Μέχρι σήμερα οι ανασκαμμένοι τάφοι φθάνουν τις δύο εκατοντάδες, ενώ είναι βέβαιο ότι υπάρχουν πολύ περισσότεροι στη γύρω περιοχή.  

Στον ΠΕ οικισμό της Μάνικας που εκτείνεται από την ώριμη φάση της ΠΕ Ι μέχρι το τέλος της 3ης χιλιετίας ενώ συγχρόνως κινείται πάνω σε 20-25 εκτάρια, εντοπίζει ο συγγραφέας την προϊστορική πόλη της Χαλκίδας.

Η σπουδαιότερη αρχαιολογική ανακάλυψη υπήρξε το οργανωμένο νεκροταφείο με τάφους λαξευμένους σε ασβεστολιθικό πέτρωμα. Ο φρεατοειδής δρόμος και η τραπεζιόσχημη διαμόρφωσή τους δεν απαντούν παρά στους τάφους των Kurgan του Πόντου. Η οροφή των ΠΕ τάφων της Μάνικας έχει έντονη κλίση προς τα κάτω, ώστε ο τάφος σε τομή έχει σχήμα παπουτσιού. Γενικά, οι τάφοι της Μάνικας αποτελούν μνημειώδεις κατασκευές και περιέχουν κτερίσματα που δεν ανταποκρίνονται στο μέγεθός τους. Τα πήλινα αγγεία είναι κατασκευασμένα χωρίς τροχό και οι τύποι τους δεν έχουν βρεθεί στα κτήρια του σύγχρονου ΠΕ οικισμού της Μάνικας. Εμφανίζονται η ραμφόστομη πρόχους, το φλασκοειδές αγγείο, το μόνωτο κύπελλο, η στρογγυλή ή αχινόσχημη πυξίδα, η φακοειδής πυξίδα, το δίωτο κύπελλο. Ακόμη, μια μαρμάρινη πυξίδα και ένα τηγανόσχημο σκεύος. Έτσι, πολλά από τα κτερίσματα φαίνονται εισηγμένα. Αν η ανατολική προέλευση κάποιων είναι αβέβαιη, η κυκλαδική άλλων είναι βεβαιωμένη. Ύστερα από τα σημαντικά νεολιθικά ευρήματα της Εύβοιας, λέει ο συγγραφέας, ο αιγαιακός πολιτισμός Αττικής-Κεφάλας μπορεί να ονομαστεί Attic – Kephala – Euboea Culture. Ο ΠΕ πολιτισμός της Εύβοιας αποτελεί τη φυσική του συνέχεια.

Πρόκειται για έναν σημαντικό προϊστορικό οικισμό και το νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3000-1900 π.Χ.) που βρίσκεται σε εύφορο και στρατηγικό σημείο του Ευβοϊκού κόλπου, κοντά στη Χαλκίδα. Είναι αναμφισβήτητο ότι ο οικισμός της Μάνικας ήταν μια ολόκληρη πόλη αν και όχι τόσο πυκνά δομημένη, αφού διαπιστώθηκε ανασκαφικά ότι υπήρχαν και αρκετοί ακάλυπτοι χώροι. Η μεγάλη ακμή του οικισμού πρέπει να οφείλεται στο ότι έλεγχε την κυριότερη θαλάσσια οδό επικοινωνίας της εποχής εκείνης, τον Ευβοϊκό κόλπο, ενώ διακινούσε και κατεργαζόταν τον οψιανό και κυρίως τα μέταλλα, στα οποία ώφειλε και τη μεγαλύτερή του ανάπτυξη. Από τον J. Davis χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς της εποχής της Χαλκοκρατίας στην Ελλάδα, αν όμως εξετάσει κανείς βαθύτερα τα πράγματα θα διαπιστώσει ότι μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί άλλος μεγαλύτερος σε έκταση. Δεν επιδέχεται επίσης αμφισβήτηση ότι η πόλη αυτή είχε ένα αρκετά κανονικό πολεοδομικό σχέδιο, επειδή και στα πιο απομακρυσμένα σημεία συναντάται ο προσανατολισμός των σπιτιών με διεύθυνση Β-Ν ή Α-Δ. Ο προσανατολισμός αυτός φαίνεται ότι επηρεαζοταν από τους δύο φυσικούς άξονες, την ακτή και τον αρχαίο δρόμο που έβαιναν παράλληλα με κατεύθυνση Β - Ν.

Οι έρευνες στην Μάνικα έχουν προ πολλού συμπληρώσει δεκαετία, ωστόσο ένα μικρό τμήμα του οικισμού έχει ανασκαφεί, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του (περίπου 600 στρέμματα) έχει καλυφθεί από οικοδομές και έτσι δεν υπάρχει περαιτέρω δυνατότητα ανασκαφικής έρευνας. Το μεγαλύτερο μέρος του νεκροταφείου που υπολογιζόταν σε περισσότερους από 5000 τάφους, πρέπει να έχει καταστραφεί από την ανεξέλεγκτη δόμηση. Μόνο μερικές εκατοντάδες τάφοι έχουν ανασκαφεί, ενώ παραμένουν επισκέψιμοι λίγες δεκάδες από αυτούς.

  

Πηγή 

Αδαμάντιος Σάμψων

https://youtube.com/@adamantiossampson6847?feature=shared

https://www.archaiologia.gr/blog/issue/%CE%BF-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B5%CE%BA%CF%81/

http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2551