Ενώ ο Β' παγκόσμιος πόλεμος τελείωνε και η ήττα των ναζιστικών στρατευμάτων ήταν προδιαγεγραμμένη, κάποιος (;) έδωσε εντολή για ανατίναξη (;) της γέφυρας Σκοτεινής, ενέργεια ποιας άραγε σκοπιμότητας, με επακόλουθο το ολοκαύτωμα...
Χαρακτηριστική η τραγική φιγούρα γυναίκας - φάντασμα η Ειρήνη Νικολάου Σάρλη, που έχασε σύζυγο και δύο παιδιά από τους Γερμανούς, με καμμένο το σπίτι της, πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της αμίλητη, καθισμένη σε μια γωνία, περιμένοντας υπομονετικά να συναντήσει τα αγαπημένα της πρόσωπα.
Κακολύρι 5/44 - η ιστορία μιας μέρας
του Σταύρου Ιωάννου
Τελικά, πρέπει να περπατάμε με πολλή προσοχή πάνω στα χώματα της πατρίδας μας! Γιατί, όπου και να πατάνε τα πόδια μας, ο τόπος έχει βαφεί με αίμα! Εκατοντάδες φορές περπάτησα στην περιοχή του χωριού Κακολύρι (σημερινό Ταξιάρχες) της Εύβοιας και τη γύρω περιοχή, χωρίς να ξέρω την ιστορία αυτού του τόπου. Και πρέπει να ευχαριστήσω τον Σταύρο Ιωάννου, που μου (μας) διηγήθηκε, με μεστό και σφαιρικό τρόπο, το κάψιμο του χωριού και τη σφαγή των κατοίκων του από τους Γερμανούς του 1944. Πιστέψτε με, με μιας έλαμψε, όπως θα έλεγε ο ποιητής, όλο το φως του κόσμου! Ο χώρος μέσα μου πήρε άλλη διάσταση. Διευρύνθηκε! Εγινε μέρος της παγκόσμιας θυσίας και της παγκόσμιας αντίστασης. Οταν ξαναβρεθώ σε εκείνα τα μέρη, θα προσέχω πού θα πατάω!
1944. Οι αντάρτες πρέπει να αποκόψουν τους Γερμανούς, που βρίσκονται στην Κύμη, από τη Χαλκίδα. Αποφασίζουν να ανατινάξουν τη γέφυρα, που ενώνει την περιοχή με την υπόλοιπη Εύβοια. Η απόπειρα δεν επιτυγχάνει. Οι Γερμανοί, για μια ακόμα φορά, για να τρομοκρατήσουν τον κόσμο, καταφεύγουν στα αντίποινα. 56 δολοφονημένοι, ανάμεσά τους και παιδιά! 56 σπίτια καμένα...
Πέρα από την ικανότητα του σκηνοθέτη στη διήγηση, εκείνο που κάνει εντύπωση στο φιλμ, είναι οι κάτοικοι της περιοχής. Εχουν περάσει 60 και παραπάνω χρόνια και όλοι τους κρατάνε ζωντανή την εικόνα της θυσίας και της καταστροφής! Μιλάνε, σαν να μιλάνε για ένα γεγονός, που έγινε μόλις εχτές! [1]
Κακολύρι, εκ του λιράρ κεφαλή... Γνωστή η ιαχή στην γενοκτονία των Ποντίων "γιουνάν λιράρ". Μετονομάστηκε σε Ταξιάρχαι το 1915 επί υπουργού εσωτερικών Δ.Π. Γούναρη.
Ο γερμανός φρουρός της γέφυρας της Σκοτεινής βρέθηκε ξεκοιλιασμένος, "με τα άντερα έξω", σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου, για να προκαλέσει σκληρά αντίποινα των γερμανών στον άμαχο τοπικό πληθυσμό, που διαβιούσε υπό ιταλο-γερμανική κατοχή με τις συνήθεις αγροτικές-κτηνοτροφικές εργασίες.
Τρία χρόνια πριν, στις 18 Απριλίου του 1941 (Μεγάλη Παρασκεύη) η Λουφτβάφε πραγματοποιούσε σφοδρό βομβαρδισμό της Λαμίας, της Χαλκίδας, των Λουτρών Αιδηψού, της Ερέτριας, της Αμάρυνθου, του Αλιβερίου, της Νέας Αρτάκης, της Λίμνης, των Ωρεών και της Παραλίας Κύμης[2]
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1944 ο ηττημένος γερμανικός στρατός εκκενώνοντας την περιοχή, 4 μήνες μετά το ολοκαύτωμα, έπεσε σε ενέδρα στην μάχη της Λαμπούσας. Ορισμένοι δήλωσαν ότι πήραν εκδίκηση για τα θύματα του ολοκαυτώματος που οι ίδιοι προκαλεσαν. [3]
Η εκκένωση της Ελληνικής πρωτεύουσας από τα γερμανικά στρατεύματα έλαβε χώρα στις 12 Οκτωβρίου του 1944 και θεωρείται ως η επίσημη λήξη της κατοχικής περιόδου.
ΚΑΚΟΛΥΡΙ – ΜΑΗΣ
Η περιοχή της Κύμης, τον Μάϊο του ’44 μοιάζει με καζάνι που βράζει. Οι μάχες του Ε.Λ.Α.Σ στο Παρθένι και στο Ρολόι, τα σαμποτάζ στα ανθρακωρυχεία Αλιβερίου και Πύργου, η επίθεση στο Αλιβέρι και η επίθεση στους Μαλετιάνους με πολύ σοβαρές γερμανικές απώλειες έχουν εξοργίσει τους Γερμανούς.
Στις 16 Μαΐου μαζί με ταγματασφαλίτες μπαίνουν στα χωριά Ανδρονιάνοι, Πύργος και Βίταλο. Καίνε σπίτια και συλλαμβάνουν 30 άτομα.
Το βράδυ της 20ης Μαΐου οι αντάρτες ανατινάζουν μέσα στο λιμάνι της Κύμης ένα γερμανικό ταχύπλοο. Την ίδια βραδιά, άλλη ομάδα επιχειρεί χωρίς αποτέλεσμα την ανατίναξη της Σκοτεινής γέφυρας με μία νάρκη. Οι γύρω αντάρτικες ομάδες αποφασίζουν δεύτερη απόπειρα ανατίναξης της γέφυρας, πιο οργανωμένα αυτή τη φορά, με μιναδόρους οι οποίοι θα τοποθετούσαν δυναμίτη στον κεντρικό πυλώνα της.
Βράδυ 23ης Μαΐου 1944. Ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον Οχτωνιάτη Κώστα Σαπουντζή προχωρά μέσα στη ρεματιά με προορισμό τον κεντρικό πυλώνα της και σκοπό την ανατίναξη της. Η γέφυρα φρουρείται από Γερμανούς όμως οι αντάρτες δεν το γνωρίζουν. Λίγα μέτρα πριν τη γέφυρα θα πέσουν πάνω σε έναν κοιμισμένο Γερμανό φρουρό τον οποίο ο Σαπουντζής θα εκτελέσει με μια ριπή σχεδόν εξ επαφής. Η γερμανική φρουρά θα ξεσηκωθεί και οι σαμποτέρ θα υποχωρήσουν χωρίς απώλειες μέσα από καταιγιστικά γερμανικά πυρά.
Η εικόνα του κατακρεουργημένου, από τη ριπή, Γερμανού σκοπού θα εξοργίσει τους συναδέλφους του. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλιζε το ποτήρι! Τον φορτώνουν σε ένα μουλάρι και ξημερώματα Τετάρτης 24 Μαΐου βαδίζουν προς τη βάση τους στις Κονίστρες. Μπαίνουν στο Κακολύρι εξαγριωμένοι, καίνε το νερόμυλο του Παναγιώτη Ρούσσου και συλλαμβάνουνε τον Θεοδόσιο Λύκο. Δείχνουν το νεκρό στρατιώτη και φωνάζουν «Παρτιζάν – Παρτιζάν». Οι Κακολύριανοι, μπερδεμένοι, άλλοι αντιλαμβάνονται πως πρόκειται για Γερμανό στρατιώτη εκτελεσμένο από τους αντάρτες και άλλοι θεωρούν ότι ο νεκρός είναι αντάρτης.
Οι Γερμανοί φτάνοντας στην Κονίστρα θα θέσουν σε δημόσια θέα τη σωρό του νεκρού συναδέλφου τους με σκοπό να δείξουν στους κατοίκους την αγριότητα των ανταρτών και να δικαιολογήσουν τη θηριωδία που θα ακολουθήσει.
Κόκκινο πανί για τα Γερμανικά SS των Κονιστρών είναι το γειτονικό Κακολύρι. Γνωρίζουν πως πολλοί κάτοικοι έχουν ενταχθεί στον τακτικό και εφεδρικό ΕΛΑΣ. Γνωρίζουν πως στο χωριό υπάρχει δυνατή ΕΑΜική οργάνωση και πως η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων υποστηρίζει με τρόφιμα και πληροφορίες τις ένοπλες ομάδες στο βουνό. Ακόμα και οι «φιλήσυχοι» πολίτες έχουν εχθρική στάση απέναντι στους Γερμανούς. Αρνούνται ή κωλυσιεργούν να τους προμηθέψουν με τρόφιμα και εφόδια. Από την άλλη, στα Τάγματα ασφαλείας δεν έχει στρατολογηθεί ούτε ένας Κακολύριανος. Μέσα στο Μάρτη, έχουν κάνει δύο επιδρομές στο χωριό ασκώντας τρομοκρατία, λεηλατώντας και καίγοντας σπίτια.
Περίπου στις 08:00 της 24ης Μαΐου ο Γερμανός, επικεφαλής των SS Κονιστρών, λοχαγός Φον Κέλερ διατάζει αντίποινα στο Κακολύρι. Δύο ώρες αργότερα, εκατό Γερμανοί και Έλληνες των Ταγμάτων Ασφαλείας χωρισμένοι σε δύο ομάδες εισβάλουν στο χωριό με «σχέδιο λαβή». Αλίμονο σε όποιον δεν πρόλαβε ή δεν υποψιάστηκε να καταφύγει στο βουνό και έπεσε στη λαβή του Φον Κέλερ.
«Φωτιά και Τσεκούρι». Οι Κακολύριανοι θα γνωρίζουν τη βία όπως ποτέ ξανά. Κλοπές και λεηλασίες (πάνω από το 90 τοις εκατό τον σπιτιών λεηλατήθηκαν), εμπρησμοί (56 σπίτια, περίπου τα μισά του χωριού), ξυλοδαρμοί, απειλές, βασανισμοί. Εν ψυχρώ εκτελέσεις ζώων και ανθρώπων.
Βασανίζουν χτυπώντας τα πόδια του, με τα κοντάκια των όπλων, τον πρόεδρο του χωριού Σταμάτη Ράπτη για να καταδώσει σπίτια αντιστασιακών.
Κυνηγούν ακόμα και παιδιά. Εκτελούν εν ψυχρώ τον 14χρονο Μίμη Ζέρβα στην προσπάθεια του να διαφύγει. Λίγη ώρα νωρίτερα έχουν δολοφονήσει τον πατέρα του. Στο χωράφι του, πλέκοντας κοφίνια θα εκτελεστεί και ο Βαγγέλης Σάρλης. Λεπτομέρειες για την αγριότητα της ημέρας εκείνης μπορεί κανείς να βρει άφθονες στο ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ιωάννου «Η Ιστορία μιας Μέρας» και στο βιβλίο του Μιχάλη Ποντίκη «Το πορφυρό σημάδι της αιωνιότητας». Στο Κακολύρι κάθε σπίτι έχει μια ιστορία τρόμου να διηγηθεί!
Γερμανοί και ταγματασφαλίτες θα συλλάβουν και θα συγκεντρώσουν στην πλατεία του χωριού, άλλους είκοσι άνδρες. Θα τους δέσουν με σχοινί σε μια μεγάλη ανθρώπινη αλυσίδα και αφού ολοκληρώσουν την πυρπόληση και τη λεηλασία του χωριού θα τους οδηγήσουν στα κρατητήρια στις Κονίστρες.
Το ίδιο απόγευμα μαζί με άλλους έξι κρατούμενους από τα χωριά Πύργος, Ανδρονιάνοι, Βίταλο και Ρολόι θα οδηγηθούν στη Γέφυρα Καδίου – Γιάννηδων. Εκεί που σήμερα βρίσκεται το μνημείο και το εκκλησάκι του Αγίου Συμεών θα διαδραματιστεί η τελευταία πράξη. Το γερμανικό απόσπασμα θα τους εκτελέσει όλους ανά εξάδες ενώ ο επικεφαλής του αποσπάσματος θα δώσει τις χαριστικές βολές. Πατέρας μαζί με γιο, αδερφός μαζί με αδερφό. Ένας σωρός από πτώματα και μια λίμνη αίματος θα μείνει εκεί που σήμερα στέκεται η εκκλησία.
Οι νεκροί θα ταφούν πολύ πρόχειρα από κατοίκους των Γιάννηδων ενώ την άλλη μέρα οι Γερμανοί θα διατάξουν την κανονική και ομαδική ταφή τους. Τα οστά και των τριάντα θυμάτων σήμερα εκτίθενται σε γυάλινη προθήκη πίσω από το εκκλησάκι.
Η διαδρομή του 1ου Δρόμου Θυσίας «Κακολύρι 1944» έχει αφετηρία την Γέφυρα της Σκοτεινής και τερματισμό το εκκλησάκι του Αγίου Συμεών. Τα σημεία της πρώτης και τελευταίας πράξης του δράματος. Διαπερνά δε, κατά το δυνατόν, όλα τα χωριά που έπαιξαν ρόλο στα γεγονότα και πλήρωσαν ακριβά με ζωές και υλικές απώλειες το τίμημα της ελευθερίας. (6)
Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΥΣ ΜΑΛΕΤΙΑΝΟΥΣ
Στα μέσα του Μάη του 1944, οι Γερμανοί είχαν έρθει στο χωριό Πύργος. Ένα αυτοκίνητο τους με πάνω από 20 Γερμανούς ξεκίνησε προς το χωριό Μαλετιάνοι για να επισκεφτούν τις στοές των ανθρακωρυχείων Ενδιαμέσου. Γύρω στο χωριό Μαλετιάνοι υπήρχε το τμήμα των ανταρτών του < Αχιλλέα.> Όταν αντιλήφτηκαν ότι οι Γερμανοί ανηφορίζουν από το χωριό Πύργος σε μια στροφή από τους Μαλετιανους προς το Βίταλο τους έστησαν οι αντάρτες ενέδρα. Μόλις έφτασε το αυτοκίνητο με τους 20 περίπου Γερμανούς οι αντάρτες αιφνιδιαστικά τους επετεθησαν και πριν ακόμα το αντιληφτούν οι Γερμανοί, κεραυνοβόλα με πυκνά πυρά τους εξόντωσαν. Αμέσως οι αντάρτες πήδησαν πάνω στο αυτοκίνητο τους αφαίρεσαν τα όπλα, τα οποία ήταν δυο μυδράλια, αρκετά πυρομαχικά των μυδραλίων πολλά τουφέκια και άλλα φυσίγγια. Εκεί τραυματίσθηκε θανάσιμα ο Μήτσος Χρηστίδης αντάρτης από το χωριό Ανδρονιάνοι. Το τραύμα του επήλθε τη στιγμή που τραβούσε το μυδράλιο να το αποσπάσει από το Γερμανό ο οποίος Γερμανός ήταν νεκρός, άλλα το δάκτυλο του ήταν στη σκανδάλη του μυδραλίου όπως το τράβηξε ο Χρηστίδης, το μυδράλιο εκπυρσοκρότησε και το βλήμα τον πήρε στο δεξί του χέρι που το τραβούσε. Έπαθε αιμορραγία και παρά την επέμβαση του γιατρού Σαρμά από το Κακολύρι, δεν του σταμάτησε η αιμορραγία και ο αντάρτης Χρηστίδης απεβίωσε. Στη μάχη αυτή είχε πάρει μέρος μια επίλεκτη ομάδα του< Αχιλλέα> με τον < Μπετόβεν> Κώστα Σαπουτζή από την Οκτωνιά και τους Ιούλιο Μαρίνο, Στοφόρο Αλέκο, Χρηστίδη Μήτσο, και άλλους αντάρτες. Η επιχείρηση κράτησε λίγα λεπτά γιατί πεντακόσια μέτρα ποιο κάτω ήταν ο κύριος όγκος των Γερμανών οι όποιοι είχαν επισκευθή τα ανθρακωρυχεία.
Αποσπασμα από το βιβλιο του Θανάση Τζάνου
«Η ΝΟΤΙΑ ΕΥΒΟΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ»
Απομαγνητοφωνημένη μαρτυρία του Σπύρου Γ. Σάρλη η οποία έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο «Δίπτυχο» του συγχωριανού Νίκου Μπίλιου.
Αφού δέθηκαν από το κέντρο του χωριού , ξεκίνησαν συνοδεία Γερμανών και δικών μας «εθνικοφρόνων».
Εκεί, όμως, μαζί με τους συλληφθέντες πατριώτες μας, είχαν φέρει και κάποιον τραυματία, τον Φελέρη Γιάννη, που τον πυροβόλησαν έξω από τα χωράφια και τον έβαλαν δίπλα στους άλλους. Τον είχαν κυκλώσει κάποιες γυναίκες, μαζί και η σύζυγός του, να του προσφέρουν καμιά βοήθεια, καθώς ήταν ξαπλωμένος στο πλατύσκαλό ενός σπιτιού.
¨όταν η πορεία ξεκίνησε, τον ξέχασαν όπως ήταν κυκλωμένος και θα σωζότανε σε λίγο, αν δεν τον θυμότανε κάποιο γουρούνι που γύρισε πίσω και ανάμεσα στις τρομοκρατημένες γυναίκες, του άδειασε δυο πιστολιές στο κεφάλι. (…)
Φτάνουν οι συλληφθέντες έξω από το Γυμνάσιο (Κονιστρών), όπου η γερμανική διοίκηση, και τους κλείνουν στο διπλανό εκκλησάκι για τα περαιτέρω.
Δίπλα στο εκκλησάκι, ένας δύστυχος, ο Θεοδόσης Λύκος, αυτός που τον είχαν μεταφέρει εκεί από την αρχή, άνοιγε το λάκκο μόνος του. Άραγε να το ‘ξερε;
Πολίτης κανένας εκεί γύρω. Παντού Γερμαναράδες και δικά μας καθάρματα με τις ίδιες στολές.
Αφού ετοιμάστηκε ο λάκκος, με δύο πιστολιές, πέφτει μέσα νεκρός ο δύστυχος Θεοδόσης. Τρομερό αλλά αληθινό!
Δίνεται σε λίγο η εντολή της εκτέλεσης και τους μεταφέρουν όλους, απόγευμα, μεταξύ Κονιστρών και του χωριού μας, κοντά στο χωριουδάκι Γιάννηδες, δίπλα στον αμαξωτό. Τους ξεχωρίζουν πέντε – πέντε και τους εκτελούν μπροστά στα μάτια των επόμενων. Κλαυθμός και οδυρμός και απόγνωση!
Παραπλέυρως ο γιατρός Σαρμάς που τον έχουν βάλει να κοιτάζει το μακάβριο αυτό θέαμα. Τελικά τη γλίτωσε αλλά κάπως του σάλεψε. Κρατούμενοι πατέρας και γιος, ο πατέρας ωρύεται ν’ αφήσουν το γιο του. Τα γρούνια όμως, εκτελούν πρώτα το γιο.
Έτσι τελείωσε η θλιβερή αυτή ιστορία.
Όμως εδώ έχει συμβεί και κάτι άλλο, ακόμα πιο απάνθρωπο. Στο μέτρημα, εκεί στον τόπο της θυσίας, αποκαλύπτεται ότι λείπει ένας κρατούμενος. Ο δύστυχος αυτός, μέσα στο εκκλησάκι που τους είχαν όλους, είχε λυθεί και είπε στους άλλους: «Ρε παιδιά, μην πείτε τίποτα, θα κρυφτώ εδώ!»
Και τρυπώνει μέσα στο ιερό κάτω από την αγία τράπεζα. Φεύγοντας οι άλλοι, μένει μόνος του, ποιος ξέρει με τι ελπίδες. Ίσως στηριζόμενος στους αγίους. Δύο Ούννοι με μοτοσυκλέτα γυρίζουν πίσω και ψάχνουν στο εκκλησάκι. Τον βρήκαν εκεί και τον πήραν, γιατί έλειπε από το μέτρημα.
Σκεφτείτε την τρομάρα του δύστυχου Σταμάτη Ανδριανού (κουνιάδου του Φελέρη που σκότωσαν στο πλατύσκαλο).
Οι Ούννοι τον έδεσαν με σχοινιά πίσω από τη μοτοσυκλέτα και μετέφεραν σβάρνα στον τόπο της εκτέλεσης. Έγινε λιώμα προτού φτάσουν εκεί. Τον πέταξαν πιο πέρα στο χαντάκι του δρόμου και τον σκέπασαν με κάτι κλαριά. Τον ανακάλυψαν την επόμενη μέρα αφού δεν τον βρήκαν με τους εκτελεσμένους.
Επιτάσσονται χωριάτες, ανοίγεται ομαδικός τάφος, ρίχνονται όλοι μέσα και σκεπάζονται
Πηγές
[3] https://in-aliveri.gr/index.php/eidiseis/217-74
(6) https://web.facebook.com/groups/1642222599363377/permalink/3345534452365508/?ref=opera_for_android_speed_dial&paipv=0&eav=Afbv0AI6RlRQr3-Tz8ZItC-OWnhHY1VtScglnaQaGqX9Rn93TDiDgxIDZDu7Ck1dWqU&_rdc=1&_rdr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου